Schrijver Anton de Kom (1898 – 1945) zette zich zijn hele leven in voor de onafhankelijkheid van Suriname. Dat begon al toen hij na het afronden van de mulo als administrateur bij een rubberbedrijf ging werken. Hij zag de armoedige omstandigheden waarin arbeiders moesten werken en leven en schreef later: ‘Geen riolering, geen elektrische verlichting, geen waterleiding in de huizen. Ergens aan het einde van het erf staat een waak [bewaker] privaat. Al wat gij ziet spreekt van armoede en ontbering’ (De Kom, 2017).

In 1920 vertrok hij naar Nederland, waar hij actief werd in communistische en anti-koloniale kringen. Mede vanwege zijn linkse politieke activiteiten werd hij ontslagen bij een firma die handelde in koffie, thee en tabak. Terug in Suriname zette hij in 1932 een adviesbureau op voor arbeiders. Javaanse contractarbeiders raadde hij aan naar hun thuisland terug te keren als hun rechten geschonden werden. Toen hij een jaar later met Surinamers tegen het Nederlandse koloniale gezag wilde protesteren, werd hij gearresteerd. Uiteindelijk werd De Kom zonder proces naar Nederland gedeporteerd.

Vanwege zijn activistische en communistische imago kwam hij hier moeilijk aan werk. In deze periode schreef hij het befaamde boek Wij slaven van Suriname, een felle aanklacht tegen het kolonialisme in Suriname. Een bekende passage uit het boek is de volgende:

‘Wanneer wij […] op school les in de Vaderlandse Geschiedenis kregen, dan was dat natuurlijk de geschiedenis der blanke krijgslieden. Voor de klas stonden de eerwaarde Tilburgse broeders en zij onderwezen ons in de heldendaden van Piet Hein  en van De Ruiter, Tromp  in de Evertsen  en Banckert.’

‘Wij, die de namen van de opstandelingen Bonni,  Baron en Joli Coeur  tevergeefs in onze geschiedenisboekjes zochten, beijverden ons om vlug en nauwgezet voor het examen de namen en jaartallen op te dreunen der Nederlandse gouverneurs, onder wier bewind men onze vaders als slaven ingevoerd heeft.’ (…)

‘Geen beter middel om het minderwaardigheidsgevoel bij een ras aan te kweken, dan dit geschiedenisonderwijs waarbij uitsluitend de zonen van een ander volk worden genoemd en geprezen.’ (De Kom, 2017)

Maar De Kom verzette zich ook tegen de Duitsers. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, sloot hij zich aan bij het verzet en schreef hij artikelen voor het communistische verzetsblad De Vonk. Hiervoor werd hij op 7 augustus 1944 gearresteerd. Vlak voor de bevrijding, op 24 april 1945, overleed hij nabij concentratiekamp Neuengamme. Hij zou een symbool van verzet blijven in de strijd om de Surinaamse onafhankelijkheid.

Bronnen

Image: Erico Smit | Art-Director | Visual Artist www.ericosmit.com