Eurocentrisme is een interpretatiemodel van het verleden, het heden en de toekomst waarin het idee van Europese superioriteit op economisch, politiek, cultureel, religieus en sociaal gebied centraal staat (Araújo & Maeso. 2017).
Portugese historici Araüjo en Maeso verdelen het eurocentrisme in drie type narratieven:
- Een narratief dat de ‘ander’ als minder tot niet geciviliseerd neerzet t.o.v. de ‘geciviliseerde’ Europeaan.
- Een narratief dat de natiestaat en democratie als ultieme vorm van politiek bestuur en organisatie neerzet om kolonialisme te rechtvaardigen.
- Een narratief dat ‘ras’ en racisme koppelt aan bepaalde locaties en historische momenten waarbij de focus ligt op extreme vormen van racisme zoals nazisme en Jim Crow segregatie.
Eurocentrisme domineert de manier waarop de impact en erfenis van de koloniale periode, racisme en (zwarte en niet-zwarte) personen van kleur in Nederland worden behandeld. Dit is terug te zien in de onderstaande voorbeelden:
De Verlichting
De periode van de Verlichting wordt omschreven als een periode van politieke, wetenschappelijke en culturele vooruitgang. Westerse filosofen worden geprezen om hun vooruitstrevende ideeën en bevindingen. Dat deze Westerse filosofen ook racistische opvattingen hadden en uitspraken deden, komt nauwelijks tot niet aan bod. Voorbeelden zijn Charles de Montesquieu, David Hume, Voltaire en George Hegel (Hira, 2014).
And they are not men, except in their stature, with the faculty of speech and thought at a degree far distant to ours. And it is a big question whether among them they are descendants of monkeys, or if monkeys come from them. (Uitspraak Voltaire over mensen uit Afrika).
It is hardly to be believed that God, who is a wise Being, should place a soul, especially a good soul, in such a black ugly body. (Montesquieu)
Westerse filosofie wordt neergezet als superieur t.o.v. Afrikaanse filosofie (Olúwolé, 2017). Afrikaanse filosofie wordt neergezet als irrationeel, niet kritisch, emotioneel en intuïtief. Dit geldt niet alleen voor Westerse filosofie, maar ook voor de westerse wetenschap. Westerse wetenschap wordt neergezet als een autoriteit, als objectief, terwijl emoties en orale tradities/geschiedenis als ondergeschikt, subjectief en niet-rationeel worden neergezet. Hierdoor komen perspectieven van slaafgemaakte mensen, oorspronkelijke inwoners en (zwarte en niet-zwarte) personen van kleur nauwelijks aan bod.
Wereldgeschiedenis en ‘ontdekkingsreizen’
In geschiedenisboeken en vakken over wereldgeschiedenis gaat het in de praktijk niet over de werkelijke geschiedenis van de wereld. Het gaat specifiek over de geschiedenis van Europa en de vestiging van Europese machthebbers in verschillende landen en continenten in de wereld. Het perspectief en verhaal van Europa staat hierin centraal. Een voorbeeld is het verhaal over de Europese expansie. In eurocentrische geschiedenis wordt er gesproken over zogenaamde ‘ontdekkingsreizen’. Hiermee wordt er een idee gecreëerd dat de geschiedenis van Azië, Afrika, Amerika en Australië pas begon met de komst van de Europanen. Er wordt hierdoor totaal voorbijgegaan aan de bestaande gemeenschappen van oorspronkelijke inwoners in de periode voor de Europese expansie. Daarbij gaat deze geschiedenis over de kolonisatie zelf en niet om de dramatische gevolgen van deze kolonisatie.
Superioriteitswaanzin Westen
De superioriteitswaanzin komt al naar voren in de beschrijving van de Verlichting en ‘ontdekkingsreizen’’. Dit is ook te zien in vakken als aardrijkskunde en maatschappijleer. Westerse landen worden neergezet als ontwikkelde eerste wereldlanden ten opzichte van onderontwikkelde en instabiele derdewereldlanden in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Dit is gekoppeld aan de beeldvorming dat Westerse landen goede daden verrichten in de vorm van ontwikkelingshulp en de redders zijn van deze derdewereldlanden. Dat ontwikkelingshulp gepaard gaat met het behouden van economische afhankelijkheid, machtspolitiek en eigenbelang wordt niet benoemd. De democratie wordt neergezet als de ultieme vorm van politieke inrichting en organisatie. Democratie wordt gekoppeld aan Westerse landen en politieke instabiliteit, dictaturen en corruptie gerelateerd aan Afrika, Azië en Zuid-Amerika. De kanttekeningen van een democratisch systeem worden niet belicht zoals de onderworpenheid van de belangen van minderheden.
Bronnen
- Araújo, M. & Rodríguez Maeso, S. (2013). Discussion Guide: ‘After all, it was Europe that made the modern world’: Eurocentrism in history and its textbooks. Coimbra: CES.
- Bósèdé Olúwolé, S. (2017). Socrates en Orúnmílá. Wat we van Afrikaanse filosofie kunnen leren. Utrecht: Ten Have.
- Hira, S. (2014). 20 questions and answers about reparations for colonialism. Den Haag: Amrit.
- Weiner, M.F. (2017). Curricular Alienation: Multiculturalism, Tolerance, and Immigrants in Dutch Primary School History Textbooks. Humanity and Society.
- Weiner, M.F. (2015). The Dutchman’s Burden: Enslavement, Africa and Immigrants in Dutch Primary School History Textbooks. Sociologies, 17 (40).
- Weiner, M.F. (2014). (E)Racing Slavery: Racial Neoliberalism, Social Forgetting, and Scientific Colonialism in Dutch Primary School History Textbooks. Du Bois Review, 11 (2).