In onze samenleving hebben we verschillende narratieven. Narratieven worden vaak gezien als verhalen of zienswijzen; de bril van waaruit we kijken naar de wereld. De narratieven bestaan onder meer uit persoonlijke narratieven, familie narratieven, narratieven van verschillende (culturele) groepen in de maatschappij en uiteraard een dominant narratief van de meerderheidsgroep. Een dominant narratief is de lens door welke “de werkelijkheid” vanuit het perspectief van de dominante cultuur verteld wordt. Uiteraard betreft dit een waargenomen realiteit, maar vanwege de dominantie van het narratief heeft het veel invloed op de wijze waarop een samenleving de realiteit beziet. Het dominante narratief heeft daarmee de mogelijkheid om mensen over te halen, ideologieën te vormen en mensen tot actie te laten komen.

Het probleem van narratieven is dat deze geen neutrale feiten beschrijven. Toch wordt dit vaak zo gepresenteerd. Zeker waar het gaat om het dominante narratief. De samenleving wordt namelijk beheerst door dit verhaal, gedomineerd door de visie van de cultuur van de meerderheidsgroep, via media, onderwijs, politiek, etc. Het dominante narratief kan onder meer betrekking hebben op geschiedenis, politiek, sociale bewegingen en ideologieën in de maatschappij. We kunnen bijvoorbeeld stellen dat (geschiedenis)boeken gebruikt op scholen, ook vooral het narratief van Nederland als heldhaftig land neerzetten, terwijl andere narratieven binnen dezelfde historische contexten achterwege worden gelaten. Het gevaar hiervan is dat onderdelen van de geschiedenis niet worden opgenomen in het collectief bewustzijn. Daarmee heeft de huidige samenleving onvolledige kennis van de geschiedenis en van de bestaande maatschappij. Een ander voorbeeld is de wijze waarop wij geconfronteerd worden met een vertekend dominant narratief over criminaliteit in de samenleving. Men kan zich op basis van die informatie vooroordelen en bias ontwikkelen ten aanzien van bepaalde groepen in de samenleving: vooroordelen die niet in lijn zijn met de realiteit. Het is dus enorm belangrijk om ons te realiseren wie niet betrokken wordt in dit dominante narratief. Wie heeft geen toegang tot het dominante narratief? Wat voor effect heeft dit op minderheidsgroeperingen? Wat voor effect heeft dit op de samenleving als geheel? Het dominante narratief mist complexiteit, nuances, inclusiviteit en diversiteit. Chimamanda Ngozi Adichie beschrijft dit fenomeen in haar zeer populaire TED talk als: “the danger of a single story.”

Onderzoekers noemen dit terugkomende dominante narratief: “the master narrative”.

Narratieven die niet binnen het master narrative vallen, worden counter narratives genoemd. Counter narratives zijn dus de verhalen en ervaringen van mensen die buitengesloten zijn van het dominante narratief. Counter narratives worden gebruikt om “andere”, alternatieve verhalen te delen en hiermee het master narrative tegen te gaan of te veranderen. Sociale bewegingen gebruiken counter narratives bijvoorbeeld om nieuwe visies op de wereld te introduceren, om daarmee onder meer stereotypen uit te dagen. Het master narrative kan dus veranderen. Op het moment dat dit dominante narratief veranderd, bijvoorbeeld doordat het oorspronkelijke narratief verbroken is, kan een nieuw narratief echter net zo schadelijk zijn als de voorgaande. Hier moet men alert op zijn.

De term counter narratives wordt binnen critical race theory (en Genderstudies, LatCrit, Political Science, Sociology, Education, Postcolonial studies en Indigenous studies, etc) al jarenlang gebruikt. Critcal race wetenschappers gebruiken counter narratives voornamelijk als een onderzoeksmethodiek. Waarbij de ‘voice of color’ gebruikt wordt om alternatieve verhalen te vertellen; de verhalen die verteld worden vanuit het perspectief van mensen van kleur. Het gaat hierbij om kennis gebaseerd op ervaring die tot uiting kunnen komen via: orale geschiedenis, getuigenissen, familiegeschiedenis, dialoog, fictie, scenario’s, hiphop, gedichten, etc. Counter narratives kunnen bijvoorbeeld de vorm aannemen van orale en geschreven verhalen uit landen en van volkeren die door de geschiedenis verweven zijn geraakt met Nederland. Dit kan gaan over de geschiedenissen van zwart verzet, geschiedenissen van zwarte klederdracht, nieuwe vormen van cultuur, culturen die onder meer door het Europees imperialisme gevormd zijn en het kan gaan over de ervaringen van mensen van kleur binnen de Nederlandse maatschappij. Het master narrative mist dus voornamelijk ervaringen en verhalen van mensen uit niet-dominante groepen binnen onze cultuur. Hierbij is het wel belangrijk te benoemen dat mensen van kleur, het master narrative kunnen herproduceren, terwijl witte mensen counter narratives kunnen vertellen. Dit laatste is echter vrij ongebruikelijk.

Door te erkennen dat er meerdere wijze zijn om de wereld te bezien, geven we onszelf de ruimte om fenomenen op nieuwe manieren te bezien. Alleen wanneer we een situatie creëren waarbij alle leden van een samenleving de ruimte krijgen om hun verhaal, op hun eigen manier te vertellen, zullen we tot een collectief bewustzijn kunnen komen en wederzijds dialoog kunnen voeren.

Bronnen