Dwalend door steden, steegjes en straten van voormalige kolonies, zijn er veel sporen en restanten uit het koloniaal verleden te vinden. Voor velen valt het niet direct op, maar de historische aanwezigheid van de koloniale machtsstructuren kan – mits je op de hoogte bent van deze invloeden en veranderingen, en als je ervoor kiest om je ogen voor dit gedeelde verleden niet te sluiten – overal te herkennen zijn. Op het eerste gezicht zijn deze sporen te vinden in de architectuur, maar als we een laag dieper gaan en ons op de mens focussen, zien we de sporen in huidskleur, nationaliteit, culturele gewoontes en immaterieel erfgoed.

Het koloniaal erfgoed is een voortdurende erfenis ontstaan in een raciaal hiërarchisch systeem waarin onderscheid tussen groepen werd aangebracht. Een systeem waarin segregatie en segmentatie aan de orde van de dag was. Maatschappijen waren verdeeld door het grote sociaal structurele en culturele overwicht. Diverse culturele groeperingen hebben vaak geprobeerd om authentiek te blijven, maar omdat iedereen iets van zichzelf toevoegt aan een samenleving, kan het ontstaan van culturele (erfgoed) hybriditeit niet worden tegengehouden (Burke, 2009).

Culturele hybriditeit van koloniaal erfgoed

In culturele hybriditeit staan meerdere mengvormen centraal zoals:

  1. Variëteiten van objecten, wat zich resulteert in de architectuur, kleding, gebruiksvoorwerpen en meubels.
  2. Variëteiten van praktijen, met name religie, muziek, taal en sport.
  3. Variëteiten van mensen, met nadruk op de vermengingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen.

De culturele mengvormen staan aan de basis van het koloniaal erfgoed en kunnen in meerdere mengvormen gekaderd worden zoals: Cultural borrowing (lenen), Cultural meltingpot (smelten, versmelting), Cultural translation (culturele vertaling), Creolization (creolisering), Cultural appropiation (toe-eigenen), Cultural transfer (overdracht), Cultural exchange (uitwisseling) en Accomodation (aanpassing). In de periode van een kolonie werd deze culturele vermenging niet vrijwillig uitgevoerd, maar op een gestructureerde en vaak gedwongen, ongelijkwaardige en bewuste manier door de Europeanen toegepast. Hier moeten we een hoge prijs betalen, namelijk het verlies van “traditie” en lokale roots. Momenteel wordt steeds meer ontdekt hoe deze vermengingen invloed hebben gehad op vele veranderingen in de geschiedenis.

De onderhevige verandering van immaterieel erfgoed

Bij koloniaal erfgoed moeten we ook denken aan immaterieel erfgoed. Een erfgoedvorm wat meer continu onderhevig is aan veranderingen. De vorm van immaterieel erfgoed komt terecht in verschillende gebieden van de wereld en haar uiterlijk verandert daarin mee. Denk bijvoorbeeld aan het mixen van Afrikaanse en Keltische muziek. Of een ritueel wat is meegereisd naar een ander land en in de loop der tijd een dynamische ontwikkeling heeft doorgemaakt omdat de beoefenaar niet aan de benodigdheden, zoals een kruid, kan komen. In dit geval kunnen we spreken van gedeeld immaterieel erfgoed, want het immaterieel erfgoed wordt in het oorspronkelijke land nog steeds beoefend, maar vindt tegelijkertijd ook plaats in een ander land waar het een andere betekenis krijgt. Waar zit dan de ownership?

De verantwoordelijkheid van professionals rondom (roof)erfgoed

Op het gebied van materieel erfgoed wordt er steeds meer aandacht besteed aan het koloniaal (roof)erfgoed. In Nederlandse musea bevinden zich duizenden culturele objecten die uit de voormalige koloniën zijn weg geroofd. Veel koloniaal erfgoed is in de koloniale tijd verdwenen en wordt in de voormalig koloniën sterk gemist. Er zijn musea die het (roof)erfgoed teruggeven aan het rechtmatige land, maar het gebeurt nog veel te vaak dat hier door musea geen gehoor aan wordt gegeven. Musea krijgen steeds vaker te maken met kritische bezoekers en professionals, waardoor musea worden gedwongen om structurele veranderingen door te voeren in hun museumbeleid. Als erfgoed professionals hebben we namelijk een verantwoordelijkheid naar de gemeenschappen toe, een verantwoordelijkheid voor het behoud en delen van informatiewaardes, inclusief de esthetische en emotionele waardes van objecten en hun fysieke en intellectuele toegankelijkheid.

Koloniaal erfgoed is gedeeld erfgoed

Het koloniaal erfgoed is nu gedeeld erfgoed. Wat we nodig hebben bij gedeeld koloniaal erfgoed is reflectie en hiervoor is het nodig om ons erfgoed zichtbaar te maken en onze geschiedenis bespreekbaar te maken. Het is belangrijk dat wij op een procesmatige manier te laten zien hoe deze ontwikkelingen tot stand zijn gekomen en hoe het is verlopen. Dat er sprake is geweest van vierhonderd jaar overzeese (mensen)handel, migratie, en koloniale expansie, het aanleggen van plantage-werkkampen, het uitbuiten van overheerste volkeren en geweld, alles voor eigen gewin van de Europeanen. Ook is het een verleden waarin onbekende gebruiken werden opgelegd, een verleden met confronterende ontmoetingen en waarin veranderingen hebben plaatsgevonden in het menselijke geheugen en de samenleving. Deze praktijken hebben de wereld en samenlevingen op een drastische manier omgegooid. Het is een verleden dat in het heden de nodige wrijving oplevert. Een verleden waarvan de ziel, door de invloed van culturele processen, bepalend is voor de manier waarop wij als mensen met elkaar omgaan, in de politiek, maar vooral ook in ons erfgoed. Als erfgenamen en afstammelingen hebben we een gedeeld verleden, waarin we door het koloniaal erfgoed verbonden worden met identiteit, (pijnlijke) geschiedenis en herinnering aan het verleden. De actualiteit kan echter nooit begrepen worden zonder echt naar dit verleden te kijken.

Bronnen

  • Burke, P. (2009). Cultural Hybridity. Cambridge: Polity Press.